1.مقدمه

طراحی و تولید مهمات هدایت شونده دقیق موضوعی پیچیده و دشوار بوده است و تاکنون برنامه های مختلفی از سری کشورهای جهان برای این کار ارئه شده است که رد عمل با مشکلات مالی , فنی و حتی دکترین به کارگیری نظامی مواجه و محکوم ه شکست شده اند.بنابراین با وجود پیشرفت های چشمگیر در کاربرد رادارهای موج میلیمتری یا تصویر برداری فروسرخ در هدف یابی , به جرات می توان ادعا کرد پرتابه های هوشمند هنوز در دوران آغازین خود قرار دارند و در سال های آتی و با تولید گونه های متفاوت , رقابت بر سر این فناوری بالا خواهد گرفت.
پیدایش خمپاره هدایت شونده یا به عبارت بهتر پرتابه هدایت شونده استریکس به دهه 70 میلادی باز می گردد , هنگامی که مقامات لشکری سوئد برنامه ای برای ساخت مهمات توپخانه ای و هوشمند در دستور کار قرار دادند.این برنامه نخست یک ایده بود , ولی در سال 1984 و پیرو تصمیم های گرفته شده از سوی فرمانده ارتش سوئد , شرکت ساب بوفورز طراحی تولید پرتابه 120 میلیمتری استریکس را آغاز کردند.در اکتبر سال 1988 , نخستین گلوله های این پرتابه , ساخته و به ارتش سوئد داده شد و ارتش نیز به مدت دو سال این پرتابه را مورد شلیک های آزمایشی قرار داد.در ژوئن سال 1991 , اداره کل وزارت دفاع سوئد , قراردادی به ارزش 900 میلیون کرون سوئد برای تولید پرتابه استریکس برای ارتش این کشور منعقد ساخت.در سال 1994 تولید این پرتابه به پایان رسید.
استریکس پرتابه هوشمند 120 میلیمتری با هدایت فروسرخ آشیانه یاب و توانایی حمله از بالا است که می توان آن را در تمام شرایط آب و هوایی علیه اهداف زرهی در فاصله 7000 متری به کار گرفت.این پرتابه مجهز به جستجوگر گرمایی خودکار است و توانایی شناسایی اهداف واقعی از اهداف غیر واقعی (ساختگی) را دارا است.استریکس نخستین پرتابه هدایت شونده ای است که امکان شلیک آن از هر نوع خمپاره انداز 120 میلیمتری وجود دارد.این جنگ افزار , پرتابه ای به وزن 2/18 کیلوگرم و طول 842 میلیمتر با سرعت پرتاب (در دهانه لوله) 150 تا 320 متر بر ثانیه است.

2.ویژگی های سامانه استریکس

سامانه استریکس از دستگاه پرتاب , موتور پرتاب و پرتابه است که یک دستگاه برنامه ریزی نیز در کنار آن قرار دارد.اجازی پرتابه عبارتند از جستجوگر فروسرخ هدف , مجموعه برق و الکترونیک , راکت های کوچک کنترلی , سرجنگی و سامانه فیوز , پیش از شلیک , پرتابه باید با توجه به اطلاعاتی که از هدف در دسترس است , برنامه نویس شود.سپس به سه بخش اصلی پرتابه یعنی پوسته , موتور پرتاب (برای مسافت های پیش از 4000 متر) و میله و پایه پرتاب کنار هم گذاشته می شود.هنگام پرواز , بازوی متحرک دم و پایه , جدا شده و کم و پیش در 75 متری محل پرتاب زمین می افتد.اگر از موتور پرتاب برای افزایش برد استفاده شده باشد , وقتی این موتور در مسیر روبه پایین قرار می گیرد , فعال می شود.همچنین ادر این هنگام , سامانه فعال هدایت شده و شروع به تعیین هدف در یک محدوده 150*150 متری می کند.نشانه های فروسرخ ثبت گردیده و پرتابه بهترین هدف را با توجه به نوع و سرعت آن انتخاب می کند.
سامانه هدایت به گونه ای است که به هدف های غیر واقعی یا هدف هایی که پیشتر مورد اصابت قرار گرفته اند را انتخاب نمی کند.وقتی هدفی برگیزیده می شود , راکت کوچک کنترلی فعال می شوند.هنگامی که پرتابه به فاصله مناسبی از هدف می رسد , سرجنگی خرج گود از بالا به هدف برخورد می کند.سرجنگی افزون بر اینکه انفجار شدیدی از خود بر جای می گذارد , فشار پیش از حدی نیز به هدف وارد می سازد.به ادعای شرکت سازنده , می توان 3 گلوله را طرف 20 ثانیه به اهدافی که رد فاصله 7000 متری قرار دارند , شلیک کرد.

3.بخش سامانه استریکس

جستجوگر پرتابه استریکس , از نوع فروسرخ غیر فعال است از روی دماغه پرتابه قرار دارد.این جستجوگر , تصویر دیجیتالی از محدوده هدف تهیه می کند.در طول مرحله پایانی پرواز , این تصویر به طور پیوسته روز آمد شده و یک واحد پردازشگر فرستاده می شود.این واحد با الگوریتم های پردازشی پیشرفته ای که دارد , کار شناسایی و ردگیری هدف را انجام می دهد.استریکس می تواند در تمام شرایطی که تانک ها پنهان شده باشند , آن ها را شناسایی کند.از این گذشته , می تواند در تمامی شرایط به گونه ای هوشمندانه هدف را انتخاب کند و هیچ گونه اخلالگری نمی تواند در کار آن خلل وارد کند.جستجوگر هدف , هم در روز و هم در شب و در کلیه شرایط آب و هوایی می تواند کار خود را انجام دهد.
مجموعه الکترونیک و تامین برق , متشکل از یک واحد پردازشگر سیگنال است که کار پردازش دیجیتالی و آنالوگی سیگنال ها واصله از هدف یاب را انجام می دهد.همچنین دارای باتری حرارتی است که که به محض شلیک توسط یک مکانیسم ضربتی فعال می شود.همچنین یک واحد ایمنی نیز در این پرتابه وجود دارد که از شلیک تصادفی و ناخواسته راکت ها کنترلی جلوگیری می کند.در این مجموعه , یک رابط برنامه نویسی , یک سیم بندی و یک ژیروسکوپی غلطشی نیز وجود دارد.جهت و لحظه صحیح پالس های اصلاح گر مسیر , با کاربرد موقعیت هدف محاسبه می شود.این پالس ها به چاشنی راکت های کوچک کنترلی داده می شود.سپس ژیروسکوپ با مدنظر قرار دادن وضعیت چرخش پرتابه , زاویه غلطش را اندازه گیری می کند.در اطراف مجموعه راکت های کنترلی , 12 راکت کوچک کنترلی وجود دارد که هر یک را می توان جداگانه شلیک کرد.به دلیل اینکه مجموعه در نزدیکی مرکز جاذبه پرتابه قرار دارد , بی درنگ پس از شلیک هر راکت , مسیر آن اصلاح می شود.با شلیک پشت سر هم چند راکت , می توان هدایت بسیار دقیق داشت.
پیکربندی سرجنگی خرج گود استریکس به گونه ای است که به میزان زیادی در هدف نفوذ می کند و افزون بر انفجار و تولید گرمای زیاد در هدف , تراشه ها و فشار زیادی از خود بر جای می گذارد.استریکس را توان نابودی زره های واکنشگر را نیز دارا است.مجموعه بالک متشکل از چهار بالک تا شونده است که هنگام خروج از پرتابه از دورن لوله خمپاره انداز , بی درنگ باز می شوند.

4.فرایند شلیک

پرتابه اصلی را می توان برای اهدافی که در فواصل بین 1000 تا 5000 متر قرار دارند , استفاده کرد.برای اهدافی که در فاصله بیش از 5000 متری قرار دارند , باید از موتور پرتاب استفاده کرد.موتور پرتاب , نوعی موتور راکت با زمن سوزش کم و بیش 6 ثانیه است.در طول مرحله شتاب آغازین , موتور پرتاب و پرتابه به یکدیگر متصل هستند.بیش از اینکه مرحله هدایت پرتابه آغاز شود , یک دستگاه ضد وارونگی در بالای موتور پرتابه تعبیه شده و هنگامی که بارگذاری موتور پرتاب به طور صحیح انجام شد , این دستگاه از روی پرتابه فرو می افتد.
برای شلیک استریکس , یکی از خدمه موقعیت هدف را تعیین کرده و سپس فرمان "آتش" را صادر می کند.در موقعیت شلیک , محاسباتی برای تعیین خرج پیشرو , زاویه ارتفاع و زمان پرواز تا لحظه فعال شدن جستجوگر هدف , صورت می گیرد.این داده ها به واحد برنامه نویسی داده می شود.سپس تعداد صحیح خرج های ثانویه تنظیم و در صورت نیاز , واحد موتور پرتاب آماده می شود.پس از آن , دستگاه برنامه نویسی به پرتابه وصل شده و اظلاعات هدف به پرتابه منتقل می شود.سپس واحد پرتاب , موتور پرتاب (در صورت نیاز) و خود پرتابه روی خمپاره انداز قرار داده می شود.هنگامی که پرتابه سوار می شود , این روپوش محافظت کننده روی آن قرار می گیرد و هنگامی که پرتابه از زیر دهانه خارج می شود , این روپوش جدا می شود.سپس پرتابه شلیک می شود.دستگاه پرتاب , در حدد 100 متر جلوتر از خمپاره انداز بر زمین می افتد.
هنگام شلیک , باتری حرارتی پرتابه فعال شده و مرحله تسلیح مکانیکی آن آغاز می شود.چند ثانیه پیش از فعال شدن جستجوگر هدف , پوسته موتور پرتاب به وسیله یک خرج پیروتکنیکی جدا می شود.هنگامی که پرتابه در ارتفاع تنظیم شده بالای هدف – که بیش از پرتاب به آن داده شده – قرار می گیرد , شروع به فرود در یک مسیر کم و بیش عمودی می کند و جستجوگر هدف آن فعال شده و به گرد آوری سیگنال های فروسرخی که از منطقه هدف بخش می شوند , می پردازند.سپس تصویر مربوط به محیطی که هدف در آن جا قرار می گیرد , مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته و بر اساس معیار انتخاب , یکی از اهداف مورد نظر انتخاب شده و ردگیری می شود.هنگامی که پرتابه در ارتفاع پایین تری قرار داشته باشد , امکان رهاسازی هدف مورد نظر و انتخب هدف دیگر برای ان وجود دارد.
وقتی هدف انتخاب شد , بردار خطا در بین وسط هدف و نقطه پیش بینی شده برخورد , به طور مستمر کنترل می شود.به محض اینکه این خطا یا زمان بردار خطا , فراتر از حد تنظیم شد خود برود , یک یا چند راکت های کوچک کنترلی در مسیری شلیک می شود تا میزان خطا به صفر نزدیک کند.با محاسبه مستمر نقطه پیش بینی شده هدف هنگام برخورد – نسبت به موقعیت پیش بینی شده هدف هنگام برخورد- می توان از ناوبری نسبی که هرگونه تغییری در حرکت هدف , تاثیرت ناشی از باد و غیره را پیشگیری می کند , استفاده کرد.به عبارت دیگر , استریکس از کارکرد بالایی در مقابل اهداف ثابت و متحرک برخوردار است.

ماهنامه هوا و فضا