شما به تازگی به فرماندهی یک زیردریایی هسته ای رسیده اید و درحال گشت زنی در آبهای نزدیک به ساحل دشمن هستید. ناگهان دستگاه های ارتباطی اعلام آمادگی وضعیت قرمز می کنند و پس از آن ارتباط شما با مرکز فرماندهی ناوگان زیردریایی قطع می شود. چه باید بکنید؟ آیا کشور شما در اثر یک حمله هسته ای تبدیل به صحرای برهوت شده است؟ آیا مطابق با دستورالعملهای نظامی باید به کشور حریف حمله کنید؟ اما ممکن است که این قطعی ارتباط تنها یک اشکال فنی در تجهیزات مرکز فرماندهی باشد؟ وظیفه شما در این میان چیست؟ در سال 1949 شوروی سابق اولین آزمایش هسته ای خود را انجام داد و رقابت بین دو ابرقدرت وارد مرحله ای تازه شد. دستیابی شوروی به سلاح های هسته ای و پیشرفت سریع تکنولوژی موشکی این سوال را برای فرماندهان نظامی آمریکا مطرح کرد که در صورتی که شوروی بخواهد اولین ضربه را به آمریکا واردکند و مراکز مهم و استراتژیک آمریکا را هدف کلاهکهای هسته ای خود قراردهد فرماندهی نیروهای استراتژیک آمریکا برعهده چه کسی خواهدبود؟ در صورتی که روسها می توانستند زنجیره فرماندهی آمریکا را از نابودکنند تمام بمب افکنهای دوربرد، زیردریایی های مسلح به موشکهای بالستیک و موشکهای قاره پیمای آمریکا بی مصرف می شدند. پرسنل این واحدها هیچگاه نمی فهمیدند که کی، چگونه و بر علیه کدامین هدف باید سلاح های هسته ای خود را بکارگیرند. در ابتدای دهه شصت برنامه ریزان نظامی آمریکا برای حل این مشکل به فکر ایجاد یک پایگاه فرماندهی پرنده افتادند. این پایگاه در حقیقت یک هواپیمای بزرگ بود و در صورتی که شوروی ضربه اول را به مراکز فرماندهی ارتش آمریکا وارد می کرد فرماندهان مستقر در این هواپیما می توانستند نیروهای نجات یافته از حمله هسته ای حریف را رهبری کنند. این هواپیما به تجهیزاتی مجهز می شد که که فرماندهان مستقر در آن می توانستند بوسیله آنها به تمام نیروهای استراتژیک مانند بمب افکنها و زیردریایی های حامل بمب هسته ای دستیابی داشته باشند. در سالهای دهه هشتاد نیز شوروی سابق به فکر ساختن پست فرماندهی هوابرد افتاد. در حال حاضر به غیر از آمریکا و روسیه نیروی هوایی چین نیز دو فروند جت مسافربری 737 را به ابزارهای الکترونیکی و ارتباطی مجهز کرده و به عنوان پست فرماندهی هوابرد از آنها استفاده می کند. ئی-4بی "کشیک شب" در سال 1961 مرکز فرماندهی استراتژیک نیروی هوایی آمریکا از یک فروند هواپیما "ئی سی-135" به عنوان پست فرماندهی هوابرد استفاده کرد. ئی سی-135 گونه ای از هواپیمای جت 4 موتوره 707 است که برای انجام ماموریتهای شناسایی و جنگ الکترونیک به یک سری ابزار الکترونیکی پیشرفته و ویژه مجهز گشته است. اولین هواپیما از این دست در سوم فوریه 1961 در پایگاه هوایی "اوفوت" در ایالت نبراسکا مستقر شد. به مدت 29 سال و در تمام 24 ساعت روز، همواره یکی از این هواپیماها در پرواز بود تا در صورت رخ دادن جنگ اتمی بتواند نیروهای هسته ای آمریکا را برای واردآوردن ضربه دوم هدایت کند. این پروازها در نیروی هوایی آمریکا به ماموریت "لوکینگ گلاس" معروف هستند. در جولای 1990 پروازهای لوکینگ گلاس لغو شدند اما ئی سی-135ها همیشه بر روی زمین آماده پرواز و انجام ماموریت هستند. سرانجام در ابتدای دهه 70 نیروی هوایی هواپیمای ئی-4 را به عنوان پست فرماندهی هوابرد خود انتخاب کرد. این هواپیما در اصل یک جامبوجت تغییر یافته است و وظیفه دارد تا در زمان وقوع جنگ هسته ای رئیس جمهور و مسئولان نظامی و سیاسی درجه یک آمریکا را سوارکند. در سال 1973 نیروی هوایی ساخت دو فروند 747 را برای نصب تجهیزات ارتباطی به شرکت بوئینگ سفارش داد. اندکی بعد 2 فروند 747 دیگر نیز به این سفارش اضافه شد. تجهیزات نصب شده بر روی 3 فروند ئی-4 اولیه شبیه تجهیزات هواپیمای ئی سی-135 بودند با این تفاوت که 747 فضای بیشتر و مداومت پروازی نسبت به ئی سی-135 داشت. ئی-4 می تواند نقش فرماندهی استراتژیک نیروی هوایی را نیز برعهده بگیرد. در سال 1974 ساخت آخرین هواپیمای ئی-4 شروع شد که دارای تجهیزات پیشرفته تری نسبت به 3 نمونه اولیه بود. این هواپیما ئی-4بی نام گرفت و در سال 1985، 3 هواپیمای دیگر به مدل ئی-4بی ارتقا پیداکردند. ئی-4بی دارای یک برآمدگی بزرگ بر پشت خود بود که تعداد زیادی آنتن برای ارتباطات ماهواره ای و دیگر تجهیزات ارتباطی را در خود جای داده بود. این هواپیما همچنین در برابر پالسهای الکترومغناطیسی حاصله از انفجارهای هسته ای به صورت چشمگیری مقاوم شده بود. ئی4بی این ناوگان 4 فروندی در زمان ساخته شدن برای مالیات دهندگان آمریکایی در حدود 1 میلیارد دلار هزینه دربرداشت. در سال 2005 شرکت بوئینگ 2 میلیارد دیگر دریافت کرد تا برنامه بهسازی ناوگان ئی-4 ها را انجام دهد. انتظار می رود که این برنامه 5 سال به طول انجامد. ئی-4 با توجه به امکان سوختگیری هوایی می تواند به صورت نامحدودی درهوا باقی بماند. در یک آزمایش این هواپیما توانست به مدت 33 ساعت در هوا و در وضعیت عملیاتی باقی بماند. در این آزمایش از تمامی سوخت 2 فروند تانکر کاسی-135 برای سوخت دادن به ئی-4 استفاده شد. تعداد خدمه ئی-4بی برابر با 48 تا 120 نفر است و ئی-4بی از این نظر در نیروی هوایی آمریکا صاحب رکورد محسوب می شود. ئی-4 دارای 3 عرشه بالایی، میانی و پایینی است. خدمه ئی-4 غالبا هواپیمایشان را با نام "کشیک شب" نمی نامند و به سادگی آن را ئی-4 و گاهی هم به طعنه "هواپیمای روز قیامت" صدا می زنند. البته هنگامی که ئی-4 واقعا رئیس جمهور و افراد ستادش را سوار می کند به نام "نیروی هوایی یک" نامیده می شود. ناوگان ئی-4 های آمریکا در ابتدا در پایگاه هوایی "آندروز" در ایالت مریلند مستقر بودند و رئیس جمهور و وزیر دفاع به سادگی به آن دسترسی داشتند. بعدها، به دلیل ایمنی بیشتر در هنگام بمباران، هواپیماها به پایگاه هوایی اوفوت نبراسکا منتقل شدند ولی تا سال 1994 همواره یکی از هواپیماها در پایگاه قبلی خود مستقر بود. تا کنون تنها 2 تن از رؤسای جمهور آمریکا -جیمی کارتر و رونالد ریگان- با این هواپیماها پرواز کرده اند. وزیر دفاع آمریکا نیز گاهی برای پروازهای خارج از کشور از ئی-4 استفاده می کند. تجهیزات ارتباطی عالی موجود در هواپیما به وزیر دفاع و همراهانش اجازه می دهند که بدون هیچ مشکلی در این پروازها به وظایفشان بپردازند. در این مواقع نزدیک به 40 خدمه برای پرواز، نگهداری و مراقبت از هواپیما به همراه آن پرواز می کنند. همواره یک فروند ئی-4 به همراه خدمه کامل و در حالت آماده باش بر روی زمین است. این خدمه در هنگامی که آماده هستند نباید در آسایشگاه، ورزشگاه یا دیگر ساختمان های پایگاه باشند و وظیفه دارند که ساعات کار خود را در هواپیما به سر برند. آمادگی آنها گاهی با اعلام کلمه رمز "کلاکسون" که به معنی آغاز ماموریت است آزمایش می شود. با پایان یافتن جنگ سرد و کم شدن خطر جنگ هسته ای نیاز به چنین هواپیمایی کمتر شد و در نتیجه یک ماموریت به ماموریتهای اصلی ئی-4 افزوده شد. ئی-4 ها در اختیار "آژانس مدیریت اضطراری فدرال" قرارگرفتند و مدیریت مناطقی که با مصائب طبیعی مانند سیل و زلزله روبرو می شدند بر عهده پرسنل مستقر در آنها گذاشته شد. در سال 1995 یکی از ئی-4 ها پس از گردباد موسوم به "اوپال" به همین منظور بکارگرفته شد. در سال 2006 تصمیم گرفته شد که ناوگان ئی-4 بازنشسته شود اما سال بعد در این تصمیم تجدید نظر شد و قرارشد که ئی-4ها حداقل تا سال 2015 در خدمت باقی بمانند. در ابتدا قرار بود که هواپیمایی با نام "ئی-10" ساخته شود که بتواند ماموریت هواپیماهای ئی-3، ئی-4، ئی-8 و ئی سی-135 را به تنهایی انجام دهد اما پروژه این هواپیمای جدید لغو شد و در حال حاضر هیچ هواپیمایی در ناوگان هواپیماهای آمریکا وجود ندارد که بتواند وظیفه ئی-4 را برعهده بگیرد. ایلوشین 80"بزرگ گنبد" ایلوشین-80 هواپیمای پست فرماندهی هوابرد است که نیروی هوایی روسیه آن را برای مقامات رسمی روسیه و در صورت رخ دادن جنگ هسته ای سفارش داده است. روسها نیز مانند آمریکایی ها بزگترین هواپیمای در دسترس خود را برای ساخت پست فرماندهی هوابرد بکارگرفتند. ایلوشین-80 بدنه هواپیمای تجاری "ایلوشین-86" را به عاریت گرفته و به همین دلیل گاهی آن را "ایلوشین-86 وی کاپی" می نامند. وظیفه اصلی این هواپیما کاملا مانند مشابه آمریکایی خود یعنی ئی-4بی می باشد. ایلوشین-80 در برابر اثرات پالسهای الکترومغناطیس ناشی از انفجارات هسته ای مقاوم شده است. یکی از خصوصیات شاخص ایلوشین-80 این است که هواپیما (به غیر از پنجره های کابین خلبان) دارای هیچ پنجره ای نمی باشد. هواپیما به صافی های هوایی مجهز شده که می تواند ذرات رادیواکتیو هوای مصرفی خدمه را تصفیه کند. به مانند ئی-4 یک گنبد بزرگ بر روی پشت هواپیما و عقب تر از کابین خلبان نصب شده است که تجهیزات مخابراتی و گیرنده های ماهواره ای در زیر آن نصب شده اند. در قسمت انتهایی و پایین بدنه نیز یک آنتن یدک کش برای ارتباط با فرکانسهای خیلی پایین قراردارد. احتمالا از این آنتن برای ارتباط با زیردریایی های هسته ای بهره گیری می شود. در اطراف بدنه هواپیما نیز چند آنتن دیگر به چشم می خورد. در زیر بال و بین موتور و بدنه هواپیما دو مخزن بزرگ نصب شده است که دقیقا معلوم نیست برای نصب تجهیزات الکترونیکی بکارگرفته شده اند یا به سادگی مخازن سوخت اضافی هستند. به هر حال احتمال دارد که روسها برای افزایش مداومت پروازی ایلوشین-80، آن را به تجهیزات سوختگیری هوایی مجهز کرده باشند. ظاهرا این هواپیما اولین پرواز خود را در تابستان 1985 انجام داده است ولی اولین بار ناظران غربی وجود آن را در سال 1992گزارش کرده اند. 3 یا 4 فروند از این هواپیماها ساخته شده و اکنون در پایگاه هوایی "چکالوسکی" قراردارند. در حال حاضر احتمالا تنها یکی از ایلوشین-80 های نیروی هوایی روسیه عملیاتی است. ایلوشین 80 هواپیمای 737 که توسط چینی ها به پست فرماندهی پرنده تبدیل شده است. نویسنده: رضاکیانی موحد منبع: ماهنامه جنگ افزار مشخصات ئی-4بی ایلوشین-80 کارخانه سازنده بوئینگ ایلوشین اولین پرواز 1974 1985 سال وارد شدن به خدمت 1980 1987 سال بازنشسته شدن 2012 ؟ وضعیت خدمت درخدمت درخدمت تعداد ساخته شده 4 3 یا 4 قیمت هر فروند 223 میلیون دلار(به قیمت سال 1998) نامعلوم خدمه حداکثر 112 نفر ؟نفر طول 70.5متر 59.9متر عرض 59.7متر 48متر ارتفاع 19.3متر 15.8متر مساحت بال 510مترمربع 320مترمربع وزن خالی 190تن 117تن حداکثر وزن 374تن 215تن پیشرانه 4 دستگاه موتور توربوفن سی اف-6 ساخت جنرال الکتریک 4 دستگاه موتور توربوفن ان کا-86 ساخت کوزنتسوف حداکثرسرعت 969کیلومتر/ساعت 1000کیلومتر/ساعت سرعت عادی پیمایش 895کیلومتر/ساعت 928کیلومتر/ساعت برد 11000کیلومتر حداقل4600 سقف پرواز عملیاتی 14000متر 11000متر