هویتزر گونه ای توپ است که اولین بار توسط ارتشهای اروپایی (یا با سازمان اروپایی) در قرون 18،19 و 20 بکارگرفته شد. این سلاح در زمانی که ابداع شد سلاحی انقلابی بود و بعدها توسعه آن نقش زیادی در تغییر تاکتیک های جنگی بازی کرد. انواع گوناگون هویتزر اکنون به صورتی گسترده توسط نیروهای نظامی جهان استفاده می شوند. هویتزر را می توان سلاحی بین توپ و خمپاره دانست. یک توپ به صورت عمومی دارای لوله ای بلند، برد زیاد و مسیر شلیک تقریبا مستقیم است. برخلاف یک توپ، خمپاره می تواند پرتابه را با زاویه ای بسیار زیاد شلیک کند. در نتیجه این شلیک تحت زوایای زیاد، پرتابه با زاویه ای تند فرود آمده و از سمت بالا بر روی هدف افتاده یا به آن اصابت می کند. یک هویتزر نوعی دارای مشخصات زیر می باشد: لوله کوتاه،برد نسبتا کم،مسیر شلیک با انحنای نسبتا زیاد و سرعت دهانه کم. هویتزر 12 پوندی متعلق به قرن 19 در موزه پارک ملی، فورت لارامیه، ایالت وایومنیگ آمریکا. این هویتزر در جنگهای شمال-جنوب به صورتی گسترده بکارگرفته شد. اولین هویتزر مدرن در انتهای قرن 17 توسط هلندی ها ساخته شد. لوله این توپها کوتاه بود و در هنگام شلیک شدن گلوله، سلاح پایداری کمتری نسبت به یک توپ مشابه داشت. به همین دلیل مجبور شدند تا خرج به کاررفته برای شلیک گلوله را کاهش دهند و در عوض برای افزایش برد گلوله زاویه لوله را در هنگام شلیک بیشتر کنند. در اصل، هویتزر برای بمباران مواضع و قلعه های دشمن طراحی شد. برخلاف خمپاره های آن زمان -که زاویه شلیک ثابتی داشتند و برای تنظیم برد گلوله باید خرج آن را کم و زیاد می کردند- هویتزرها را می توانستند در زوایای مختلفی بکارگیرند. این امر باعث شد تا بکارگیری هویتزرها ساده تر از خمپاره گشته و بر محبوبیت این سلاح در میان نظامیان افزوده شود. در میانه قرن 18 تعدادی از ارتشهای اروپایی هویتزرهایی را معرفی کردند که به اندازه ای سبک شده بودند که می توانستند ارتشها را در میدان نبرد همراهی کنند. برخلاف توپهای آن زمان -که تنها می توانستند گلوله های با انرژی جنبشی را شلیک کنند- هویتزرها می توانستند گلوله های منفجر شوند را نیز شلیک کنند. این امر ارزش هویتزرها را در میدان نبرد بسیار بالابرد. هویتزرها ساده بودند، نواخت شلیک بیشتری داشتند و در ضمن می توانستند آنها را با خرجهای قابل تنظیم شلیک کنند. هویتزر 15 اینچی تفنگداران سلطنتی بریتانیا در میانه قرن 19 تعدادی از ارتشها کوشش کردند تا با ساختن توپهای بدون خان که هم بتوانند گلوله های منفجر شوند و هم گلوله های معمولی را شلیک کنند زرادخانه های خود را خلوت کنند. آنها هویتزرها و توپهایشان را از رده خارج کردند و توپ-هویتزر را به جای آن بکارگرفتند. معروف ترین این سلاح ها توپ-هویتزر 12 پاوندی ناپلئون بود که به صورتی وسیع در جنگهای داخلی آمریکا بکارگرفته شد. در سال 1859 ارتشهای اروپایی دوباره به استفاده از توپهای خان دار روی آوردند. این توپها از مرمی های استوانه ای شکلی بهره گیری می کردند که کالیبر کمتری از گلوله های شرپنل داشتند و می توانستند باروت بیشتری حمل کنند. به علاوه، برد بیشتر این توپها به آنها اجازه می داد تا تاثیرات گوناگونی داشته باشند. مثلا به وسلیه آنها می شد به دیوارهای کوتاه شلیک کرد و از هویتزرهای میدان نبرد بی نیاز شد. اینگونه بود که توپهای خان دار دوباره جانشین هویتزرها و توپهای قدیمی شدند. در عملیات قلعه کوبی استفاده از توپهای جدید نتیجه ای معکوس داشت. افسران توپخانه در دهه 60 قرن 19 دریافتند که هویتزرهای قلعه کوب (یعنی گونه اصلی از هویتزر که تولید شد و از هویتزرهای صحرایی کالیبر بیشتری داشت) نسبت به دیگر توپها و خمپاره ها تاثیر مخرب تری بر روی دیوارها و قلعه ها دارد. پس درنتیجه، درحالکیه ارتش ها گونه ای از هویتزرها را از خدمت خارج می کردند گونه ای دیگر از هویتزرها رو به توسعه نهادند. هویتزرهای قلعه کوب سبک کالیبری در حدود 150 میلیمتر داشتند و می توانستند گلوله هایی به وزن 40 تا 50 کیلوگرم را شلیک کنند. هویتزرهای قلعه کوب متوسط کالیبری بین 200 تا 220 میلیمتر داشتند و وزن گلوله های آنها به 100 کیلوگرم می رسید. در دهه 80 قرن گذشته سروکله هویتزرهای قلعه کوب سنگین نیز در ارتشهای اروپایی پیداشد. این هویتزرها کالیبری بین 240 تا 270 میلیمتر داشتند و می توانستند تا گلوله هایی به وزن 150 کیلوگرم را شلیک کنند. در ابتدای قرن بیستم هویتزرهای قلعه کوب فوق سنگین وارد کارزار شدند. از میان آنها می توان به "بیگ برتا" آلمان و هویتزر 381 میلیمتری (15 اینچی) تفنگداران دریایی سلطنتی اشاره کرد. استفاده از کامیون و قطار به جای اسب، جابجا کردن این توپهای سنگین را در میدان نبرد امکان پذیر کرده بود. این توپها را به چند قسمت تقسیم می کردند و پس از رسیدن به محل مورد نظر قطعات آن را دوباره بر روی هم سوار می کردند. در جنگ روس-عثمانی (1877-1878) ثابت شد که گلوله توپهای خان دار تاثیری بر استحکامات و سنگرهای دشمن ندارد و ارتشهای اروپایی برای رفع چنین نیازی در میدان نبرد دوباره به استفاده از هویتزرهای صحرایی سبک یا سنگین روی آوردند. این هویتزرها مخصوصا به خاطر مسیر منحنی که داشتند برای هدف قراردادن اهدافی که خود را در پناه عوارض زمین قرارداده بودند بسیار مناسب بودند. مزیت دیگر هویتزرهای آن زمان نسبت به توپها این بود که می توانستند گلوله های با کالیبر 2 برابر توپهای عادی شلیک کنند. بدین سان، درحالیکه یک توپ 75 میلیمتری با وزن یک تن می توانست گلوله هایی حداکثر 8 کیلوگرمی را شلیک کند یک هویتزر 105 میلیمتری با همان وزن می توانست گلوله های 15 یا 16 کیلوگرمی را شلیک کند. به هرحال، باوجود زاویه شلیک زیاد برد این گونه از هویتزرها از توپهای مشابه خود کمتر بود. در ابتدای قرن بیستم تفاوت بین توپها و هویتزرها بدین گونه بیان می شد: توپها سرعت دهانه بالاتر، لوله بلندتر، خرج ساده داشته و معمولا زاویه شلیک آنها حداکثر 35 درجه است. هویتزرها سرعت دهانه پایین تر، لوله کوتاه تر، خرج ترکیبی داشته و با زاویه نزدیک به 45 درجه (و یا بیشتر) شلیک می کنند. عکسی از داخل هویتزر خودکششی معروف ام 109. با شروع جنگ جهانی اول و بکارگیری استراتژی جنگهای خندقی از طرف متخاصمین، تقاضا برای هویتزرها زیاد شد چرا که زاویه شلیک گلوله به گونه ای بود گلوله از بالا و به صورت عمودی فرود می آمد و برای هدف قراردادن افراد و تجهیزات داخل خندقها مناسب تر از توپهای عادی بود. کشوری که از این امر بیشترین سود را برد آلمان بود چرا که قبل از جنگ هویتزرهای بیشتری را نسبت به فرانسه در زرادخانه خود انبار کرده بود. هویتزر 105 میلیمتری متعلق به دوران جنگ جهانی اول. هویتزرهای دوران جنگ جهانی اول لوله بلندتری نسبت به هویتزرهای قبل از جنگ داشتند. در این زمان توپهای جدیدی معرفی شدند که اغلب زاویه شلیک زیادی داشتند و خرج آنها قابل کم و زیاد کردن بود. در حقیقت، طراحان در طراحی این توپها بیشتر به هویتزرهای نظرداشتند تا به توپهای صحرایی و نتیجه کارشان به هویتزرها بیشتر شبیه شد. در سالهای پس از جنگ این تمایل به همگرایی بین توپ و هویتزر باعث بازگشت به دوران توپ-هویتزر شد. مشکلات طراحان توسط پیشرفتهای فنی برطرف می شدند. روشهای جدید نورد باعث شد تا لوله های محکمتر و سبکتری ساخته شوند. جعبه دنده جداکننده اجازه می داد تا طول عقب نشین بسته به زاویه شلیک کنترل شود و اختراع "شعله پوش" نیروی عقب نشینی را کاهش می داد. همانند توپ-هویتزرهای قرن گذشته این توپ-هویتزرهای جدید، هم توپها و هم هویتزرهای هم دوره خود را خانه نشین کردند. این امر باعث ساده شدن سازمان نیروها، تعلیمات و تولید مهمات می شد اما در عوض سبب گیج شدن افراد در قلمرو نامگذاری می گشت. در جنگ جهانی دوم بیشتر توپهایی که توسط ارتشها بکارگرفته شدند از نوع همین توپ-هویتزرهای قرن بیستمی بودند. انواع هویتزر خودکششی: نوعی هویتزر است که توسط یک وسیله نقلیه موتوری چرخدار یا شنی دار جابجا می شود. در خیلی از موارد این هویتزر و خدمه آن توسط صفحات زرهی محافظت می شود. هویتزر چندتکه: نوعی از هویتزرهای سبک است که برای حمل و نقل توسط قاطر یا اسب می توان آن را به چند قسمت تقسیم کرد و هر قسمت را بر روی یک حیوان بارکش گذاشت. هویتزر کوهستانی: نوعی از هویتزرهای سبک که برای نبردهای کوهستانی طراحی شده است. بیشتر -ولی نه همه- هویتزرهای کوهستانی چندتکه هستند. هویتزر قلعه کوب: نوعی از هویتزر که برای شلیک از یک سایت ثابت و بدون جابجایی طراحی شده است. هویتزر صحرایی: نوعی از هویتزر است که برای همراهی ارتشهایی که به نبرد می روند مناسب است. در بیشتر موارد این هویتزرها چرخدار هستند و می توان آنها را توسط جیپ یا اسب بر روی زمین کشید. توپ-هویتزر آمریکایی ام 198 . هویتزر خودکششی آلمانی پانزر2000 . توپ-هویتز فرانسوی تی آر اف1 با کالیبر 155 میلیمتر. هویتزر 152 میلیمتری مستا ساخت روسیه. منبع ماهنامه جنگ افزار نویسنده و مترجم: رضا کیانی موحد